ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ (ΣΑΤΑΝΑΣ)

                                                                                                     ΑΘΗΝΑ  27-05-2020                                                                                                                    

ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ -ΑΝΤΩΝΗΣ  ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ –ΣΑΤΑΝΑΣ

Του Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.) Λεμονάκη  Γ. 

e-mail. psiloritis.2010@gmail.com                                                                                                                 

Αυτές τις μέρες του Μάη έρχονται ιστορικές μνήμες στο νου μας και μια αναφορά, ένα στεφάνι και ένα κεράκι  στο τάφο των ηρώων της Μάχης Κρήτης είναι ένα ιερό χρέος για όλους μας. Η παρουσίαση της ιστορικής συλλογής   και η εμβάθυνση στη γνώση της τοπικής ιστορίας μπορούν να ευαισθητοποιήσουν και να αποτελέσουν πολύτιμες πνευματικές ψηφίδες για τον οραματισμό των επόμενων γενεών

Ένας εκ των  κορυφαίων αγωνιστών  της Μάχης Κρήτης  ήταν ο Αντώνης Γρηγοράκης ή Ιατράκης αλλά περισσότερο γνωστός ως «Σατανάς».Γεννήθηκε το 1888 στο Κρουσώνα. Έζησε σαν παιδί τη τελευταία φάση της Τουρκοκρατίας. Ήταν έξυπνος, δαιμόνιος θα λέγαμε, ζωηρός κι’ από μικρό το περιβάλλον του τον αποκαλούσε «Σατανά».

Έφηβος έζησε τις ιδέες και τα γεγονότα του 1905, του κινήματος του Θερίσου, και τους Θερισανούς επαναστάτες. Mεγάλωσε μέσα σ’αυτό τον κύκλο των Τουρκομάχων με Αρχηγό τον Ανδρέα Μακατούνη. Ωρίμασε με την ιδέα της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα και τους πολιτικούς αγώνες που γίνονταν στο ΜαλεβIζι, αλλά και στα Χανιά, έδρα της Κρητικής Βουλής. Το 1912 είναι στο Δήμο Κρουσώνα δημογέροντας, παρακολουθεί τα γεγονότα και τις αλλαγές που προωθεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος τις πατριωτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Στίς 15 Σεπτεμβρίου 1920 συμμετέχει με άλλους Κρουσανιώτες ως επίσημοι προσκεκλημένοι στην στέψη του Ελευθερίου Βενιζέλου με χρυσό στέφανο στο καλλιμάρμαρο στάδιο. Ο Σατανάς και η αντιπρόσωποι του Κρουσώνα παρασημοφορήθηκαν την ίδια μέρα.

Μετά την μικρασιατική καταστροφή εγκαθίσταται στο Ηράκλειο και ιδρύει ένα από τα καλλίτερα της εποχής καφενείο και του δίδει την ονομασία «Σύνταγμα». Η προσωπικότητα του και το κοινωνικό του  κύρος  ακτινοβολούσε στις ψυχές αυτών που τον γνώριζαν. Το καφενείο «Σύνταγμα» σύντομα γίνεται τόπος συνάντησης όλων των ιδεολόγων και των μεγαλεμπόρων σταφίδας, λαδιού και χαρουπιού. Το 1934 οργανώνεται στη Δημοκρατική Άμυνα. Το κίνημα του 1935 θα σημαδέψει το Σατανά. Τραυματίζεται και μεταφέρεται στην κλινική του Μωράκη. Μετά την αποθεραπεία του φυλακίζεται στις κάτω φυλακές και μένει στην απομόνωση για 42 μέρες.

Ο Σατανάς ήταν γεννημένος Αρχηγός. Χαρισματικός, απλός στην καθημερινότητα του και ταυτόχρονα άνδρας ριψοκίνδυνος, αποφασιστικός, ετοιμοπόλεμος, δεινός σκοπευτής, πιστός υπηρέτης της Ελευθερίας και ρομαντικός ιδεολόγος, έτοιμος να θυσιαστεί για την πατρίδα και τα ιδανικά του. «Όλα θα γίνουν Στρατηγέ μου, μπορώ να γίνω ακόμη και οβίδα και να με πετάξετε στη πατρίδα μου αρκεί να φέρω αποτέλεσμα» δηλώνει στο Στρατηγό των Συμμαχικών Δυνάμεων κατά την πρώτη συνάντηση τους στο Κάϊρο. Ο Patrick Lee Fermor, ο γνωστός ως καπετάν Μιχάλης ή Φιλεντέμ τον σκιαγραφεί «Ήταν μια κοντή αποφασιστική μορφή, φανερά ένας διακεκριμένος καπετάνιος με άσπρα μουστάκια και μια γενειάδα στο σαγόνι, όπως ένας Μινωϊτης. Η ματιά του ήταν καθαρή και ευχάριστη».

Την ίδια εποχή πριν από το πόλεμο ζούσε στο Ηράκλειο ένας Άγγλος ο John Pedlembury. Ήταν αρχαιολόγος, απόφοιτος του Cambridge έφορος της Κνωσσού από 1930-1934. Μετά την απόσυρση του Evans, είχε ως βάση τη Βίλα Αριάδνη, γνώριζε τα Ελληνικά και την Κρητική διάλεκτο, είχε πάθος με τους χάρτες και υπερηφανευόταν ότι γνώριζε «το νησί καλύτερα από τον καθένα». Ντυνόταν με παραδοσιακή Κρητική στολή. Οι Κρητικοί έκαναν μαντινάδες και τραγούδι  γι’ αυτόν, παραξενευμένοι με τον Εγγλέζο με το γυάλινο μάτι και το μπαστούνι-ξίφος που περπατούσε με δρασκελιές το νησί τους. Είχε άμεση σχέση με τον Υποπρόξενο του Αγγλικού Προξενείου στο Ηράκλειο τον Ηλιάδη. Πριν από το πόλεμο ο Pedlembury λέει στον Ηλιάδη

  –   Θέλω έναν άνδρα αποφασιστικό, με κύρος ριψοκίνδυνο

 – Τον έχω Σατανά τον λένε, από τον Κρουσώνα. Έτσι έγινε η γνωριμία τους μέσω του Ηλιάδη και ο συνηθισμένος τόπος συνάντησης τους ήταν το καφενείο «Σύνταγμα»

Το 1938 ο Pedlembury.  κλήθηκε από το γραφείο πολέμου – Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών – και κρίθηκε ως κατάλληλος για ειδικές επιχειρήσεις.  Όταν ήρθε η ώρα άρχισε να οργανώνει, με το Σατανά την άμυνα του νησιού. Το 1940 ο Σατανάς αν και σε ηλικία 52 ετών ζητά από το Μεταξά να πάει να πολεμήσει στην Αλβανία. Το αίτημα του απορρίπτεται. Ο Pedlembury τον βλέπει προβληματισμένο και του λέει «εμείς καπετάνιο τον εχθρό θα τον αντιμετωπίσουμε εδώ. Ο εχθρός δε θ’αργήσει να’ρθει». Έχουν αρχίσει να οργανώνουν την άμυνα στην περιοχή της Χανιόπορτας. Ο Σατανάς, στις αρχές Μαΐου 1941 εξασφαλίζει μέσω του Pedlembury ένα μεγάλο αριθμό όπλων που μεταφέρθηκαν στον Κρουσώνα και διανεμήθηκαν στους άνδρες του χωριού από τον Ενωματάρχη Χρήστο Μαράκη, από τη Δρίμισκο Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης, Ο Μαράκης γι΄ αυτό το λόγο εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.

Οι Άγγλοι ετοιμάζονται για αποχώρηση και ο Σατανάς επισκέπτεται στις 28 Μαΐου 1941, παραμονή της αναχώρησης τους, την 14η Ταξιαρχία που βρισκόταν σε μια σπηλιά στο σημερινό Κατσαμπά, μεταξύ αεροδρομίου και της πόλης του Ηρακλείου και ζητά από τον ταξίαρχο Chappell όπλα. Ο ταξίαρχος ανταποκρίθηκε στο αίτημα του καπετάνιου του παρέδωσε ένα μεγάλο αριθμό τουφεκιών για να συνεχισθεί ο αγώνας, τα οποία μετέφερε στον Κρουσώνα. Διερμηνέας στο διάλογο Chappell-Σατανά ήταν ο  Patrick Lee Fermor .

Πριν από τη Μάχη της Κρήτης οι Γερμανοί είχαν ζητήσει από τους πράκτορες τους να επισημάνουν σε χάρτη τις βρύσες νερού μέσα και έξω από την πόλη. Στη διασταύρωση των δρόμων Θερίσσου και 62 Μαρτύρων υπήρχε μια βρύση. Οι δύο άνδρες ο Pedlembury και ο Σατανάς επεσήμαναν ότι η βρύση αυτή θα είναι ο τόπος έλξης των Γερμανών. Για την αποτελεσματικότερη αμυντική οχύρωση στη Χανιόπορτα θα έπρεπε να χτυπήσουν τους Γερμανούς από τα Ενετικά Τείχη. Στις 21 Μαϊου οι Σατανάς, Pedlembury, Ξωμεριτάκης Αποστόλης και Ουστομανωλάκης Νικόλας με τέσσερα όπλα που είχαν στόχο αποκλειστικά αυτή τη βρύση, σκότωσαν αρκετές δεκάδες Γερμανών.

Οι Γερμανοί ενισχύονται συνεχώς και παγιώνουν τις θέσεις τους γύρω από το Ηράκλειο. Οι δύο άνδρες, Σατανάς και Pedlembury, φιληθήκανε και χωρίσανε την 21η Μαϊου 1941 έξω από τη Χανιόπορτα και ως τόπο συνάντησης όρισαν τον Κρουσσώνα. Ο Pedlembury προχώρησε για να βγει από την πόλη, από την 62 Μαρτύρων αλλά στα καμίνια χτυπήθηκε και τραυματίστηκε. Σύρθηκε σε μια καλύβα. Εκεί όμως τον βρήκαν οι Γερμανοί και τον σκότωσαν. Λένε ότι τον ξέθαψαν δύο φορές για να βεβαιωθούν για το θάνατο του και πράγματι βεβαιώθηκαν από το γυάλινο μάτι του. Όλο το δεκαήμερο των μαχών με τους Γερμανούς ο Σατανάς έλαβε μέρος στις οδομαχίες που έγιναν στο Ηράκλειο.

Τις επόμενες μέρες συνέχισε τον αγώνα μέσα στην πόλη μαζί με άλλους. Όπως αναφέρει ο Λευτέρης Μαλαγαρδής στο βιβλίο του Αρμαγεδδών ο Σατανάς μαζί με τον Έφεδρο Αξ/κό Γρηγόρη Ζερβάκη επιτέθηκαν στην Ιονική Τράπεζα που είχε καταληφθεί από τους Γερμανούς και ανακατέλαβαν την τράπεζα.

Ο Jack Hamson εκτελώντας το σχέδιο Pedlembury – Σατανά, είχε ανέβει στη Νίδα με 100 εθελοντές από Κρουσώνα και Ανώγεια με υπεύθυνο τον Αντώνη Γωνιανάκη τον αποκαλούμενο Τουρκαντώνη και κάνανε σκόρπιους σωρούς από πέτρες, αποτρεπτικά μέτρα για την προσγείωση εχθρικών αεροπλάνων στο οροπέδιο της Νίδας. Τη νύχτα της 24ης του Μάη ο Jack Hamson κατέβηκε στον Κρουσώνα, συναντήθηκε με το Σατανά και τότε έμαθε για το θάνατο του  Pedlembury. Ο Σατανάς –περί τα τέλη Μαϊου- ανέβηκε στα Κρουσανιώτικα βουνά, στο λημέρι του Βρωμονερού κι εκεί καρτερικός, περίμενε τους χωριανούς της στρατευμένης γενιάς να γυρίσουν από την Αλβανία, δεδομένου ότι οι άνδρες που είχαν επιστρατευθεί στο Αλβανικό Μέτωπο αναζητούσαν τρόπο επιστροφής για την Κρήτη. Ξεκίνησε την συγκρότηση της ομάδας με εθελοντική συμμετοχή των Κρουσανιωτών.

Πρέπει όμως να τονίσω ότι εκτός από τους αγωνιστές της πρώτης γραμμής υπήρχε και ένα δίκτυο πληροφοριοδοτών από άνδρες και γυναίκες. Η προσφορά της Κρουσανιώτισας ήταν ουσιαστική σε διάφορους τομείς. Πληροφορίες, ρουχισμός, και τροφοδοσία. Ο Κρουσανιώτης βοσκός κάλυπτε κι’ αυτός ένα τομέα πληροφοριών και με φιλότιμο ανταποκρινόταν στις ανάγκες της τροφοδοσίας των ανταρτών. Αυτή την προσφορά προς την πατρίδα την πλήρωσε ο Κρουσώνας με βαρύ φόρο αίματος. Εβδομήντα πέντε νεκροί ήταν το τίμημα της περιόδου 1940-45 και 17 σπίτια κάηκαν ως αντίποινα. Στη δεκαετία του ’40 δεν υπήρχε οικογένεια χωρίς μαυροφορεμένη γυναίκα. Όταν ήμουν μικρός νόμιζα ότι το μαύρο ήταν μόδα και ότι όλες οι γυναίκες ήταν καλόγριες.

Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Γερμανούς, το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής άρχισε ν’ αναζητεί τον Pedlembury.  Έτσι άρχισε η αναζήτηση του Σατανά από τους Άγγλους, ως του πλέον έμπιστου συνεργάτη του Pedlembury καθώς ο Σατανάς θα μπορούσε να πληροφορήσει τους Άγγλους για την τύχη του Pedlembury. Ο πλωτάρχης Francis Pool, με υποβρύχιο αποβιβάσθηκε την 26 Ιουλίου 1941 κάτω από τη Μονή Πρέβελη και ζήτησε από τον Ηγούμενο Αγαθάγγελο Λαγουβάρδο να βρεθεί ο Σατανάς και στο επόμενο ταξίδι της επιστροφής του στην Αίγυπτο να βρίσκεται στην περιοχή επιβίβασης. Ο Ηγούμενος Αγαθάγγελος Λαγουβάρδος έστειλε γράμμα, με αγγελιοφόρο τον καλόγερο Κλάδο της Μονής Αρκαδίου, στον Γιάννη Δραμουντάνη – Στεφανογιάννη, αρχηγό της ομάδας Ανωγείων για να ειδοποιηθεί ο Σατανάς. Ο Στεφανογιαννης έστειλε το Κωστή  Δραμουντάνη στο Κρουσώνα προς συνάντηση του Δημήτρη Λεμονάκη, ανιψιό του Σατανά ο οποίος και τον οδήγησε στο λημέρι του Αρχηγού.

 Ο Σατανάς πήρε το μήνυμα και στις 22 Αυγούστου 1941 επιβιβάστηκε στο υποβρύχιο Turbain με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Francis Pool και αναχώρησε για την Αίγυπτο. Στις 9 Οκτωβρίου 1941 επέστρεψε πίσω στην Κρήτη αποβιβάστηκε στο Τσούτσουρα μαζί με τον Jack Smith Hughes τον Ralf Stockbridge και ανέβηκαν στον Αχεντριά στη θέση Αφέντη Χριστού προς συνάντηση του Ταγματάρχη Φιλιππάκη. Εκεί εγκαταστάθηκε και ο πρώτος ασύρματος με ασυρματιστή τον  Ralf Stockbridge (Σήφης η Μιχαλάκης). Την επόμενη μέρα μετά από πορεία μιας νύχτας έφτασαν στο Σάρχο στο σπίτι του Νικήτα Στρατάκη. Αμέσως έγιναν επαφές με τον Μπαντουβομανώλη, τον Πετρακογιώργη και τον  Στεφανογιάννη και γνωστοποιήθηκε σε όλους ως τόπος συνάντησης των κορυφαίων καπεταναίων οι Άνω Ασίτες, στο σπίτι του Μπαντουβομανώλη.

Ο Σατανάς ανέπτυξε το Σχέδιο Οργάνωσης της Εθνικής Αντίστασης όπου ο βασικός στόχος ήταν κυρίως τα σαμποτάζ για ν’ αναγκάζεται ο εχθρός ν’ απασχολεί δυνάμεις επάνω στο νησί. Συντάχθηκε μια επιστολή με αποδέκτη το συμμαχικό στρατηγείο καθ’ υπαγόρευση των καπεταναίων. Ο Νικόλας Σταυρακάκης έκανε καθήκοντα γραμματέα. Στην επιστολή, εκτός των άλλων, αναφερόταν και ο τομέας δράσεως κάθε αρχηγού.

Σατανάς:                     επαρχία Μαλεβιζίου και πόλη Ηρακλείου

Μπαντουβάς:              επαρχίες Τεμένους και Μονοφατσίου

Πετρακογιώργης:        όλη την περιφέρεια της Μεσσαράς

Στεφανογιάννης:         όλο το Μυλοπόταμο

Ο αγώνας του Αντάρτικου στο νομό Ηρακλείου ξεκίνησε με τρεις Αρχηγούς τον Αντώνη Γρηγοράκη Σατανά, το Μανόλη Μπαντουβά και τον Πετρακογεώργη.

Κάθε ένας είχε την ομάδα του και τη περιοχή του. Αλλά πολλές φορές δρούσαν συνδυασμένα σε σχέδια κοινών επιχειρήσεων με τις οδηγίες του  Tom Dubabin που είχε την έδρα του στο Λημέρι του Στεφανογιάννη στη Κορακόπετρα πάνω στο Ψηλορείτη. Ο Tom Dubabin ήταν αρχαιολόγος-συγγραφέας, απόφοιτος του κολεγίου All Souls της Οξφόρδης, γνώστης της Ελληνικής γλώσσας. Αντικατέστησε τον Woodhaouse στην Κρήτη, έφτασε 15-4-1942 και ανέλαβε από το 1942 ανώτερος Βρετανός αξιωματικός σύνδεσμος με την Κρητική αντίσταση. Ανέλαβε την Διοίκηση της αποστολής του SOE. Συνήθιζε να κατεβαίνει στην πόλη ντυμένος με Κρητική ενδυμασία. Κάποτε συναντήθηκε με ένα  Γερμανό Αξιωματικό, αρχαιολόγος κι’ αυτός που είχαν γνωριστεί στη Κρήτη πριν το πόλεμο, αλλά ευτυχώς ο Γερμανός τον κοίταξε μεν αλλά δεν τον γνώρισε. Ο Patrick Leigh Fermor έγραψε: Ένα από τα πιο πολύτιμαπροσόντα του Tom, ήταν «να μην εμποδίζει τίποτα χρήσιμο, να αποκλείει καθετί βλαβερό, ένα είδος τροχονόμου στη ροή των γεγονότων».

Ο Στεφανογιάννης ο Αρχηγός της Ομάδας Ανωγείων είχε συνεργασία με την Ομάδα του Σατανά. Ο μαντατοφόρος της ομάδας Δημήτρης Λεμονάκης δρασκέλιζε τις μαδάρες για να πάει το μήνυμα από το υποβρύχιο, συνήθως από τη παραλία του Κρότου επάνω στο Ψηλορείτη στο λημέρι του Αρχηγού. Ο Στεφανογιάννης, όπως και ο Σατανάς, δεν αξιώθηκε να δει την πατρίδα του ελεύθερη . Σε μια κύκλωση των Ανωγείων σκοτώθηκε από τους Γερμανούς στις 13 του Φλεβάρη 1944. Εκείνο το τελευταίο βράδυ ήταν στο σπίτι του στα Ανώγεια μαζί του ο Δημήτρης Λεμονάκης ο οποίος τον παρότρυνε  να φύγουν από το χωριό. Ο Στεφανογιάννης όμως παρέμεινε στο σπίτι του 

Ο Σατανάς τον Ιούνιο του 1942 αρρώστησε βαριά πάνω στα Κρουσανιώτικα βουνά. Τον ίδιο μήνα, στις 14 Ιούνιο 1942 σε αντίποινα για το μεγάλο σαμποτάζ στο αεροδρόμιο Ηρακλείου οι Γερμανοί σκότωσαν τον ανηψιό του Δημήτρη Γρηγοράκη μαζί με 50 επιφανείς Ηρακλειώτες. Οι σύμμαχοι πληροφορούμενοι την κατάσταση υγείας του Αρχηγού στέλνουν πλοιάριο ειδικών επιχειρήσεων στο σημείο ΤΙΝ κάτω από το  χωριό Κρότος και  ο Σατανάς για δεύτερη φορά αναχωρεί για την Αίγυπτο την 23η Ιουνίου 1942, μαζί με τους Λόρδο Gellico και Κώστα Πετράκη, που είχαν λάβει μέρος στο σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου. Στις 25 Ιουλίου 1943 καταχωρήθηκε στο πίνακα καταζητούμενων της μυστικής Χιτλερικής Αστυνομίας με το κωδικό « satanas GFP-611-3/90/43-(F) ».

Ένα χρόνο αργότερα, ήτοι την 6η Ιουνίου  του 1943 φεύγουν και ορισμένοι αγωνιστές της ομάδας για την Αίγυπτο. Ανδρεαδάκης Γιάννης, Βιδάκης Νικόλας (Τσικαλάς), Γιανναδάκης Χαράλαμπος, Δομαλάκης Αντώνης, Δομαλάκης Δημήτρης, όλοι από τον Κρουσσώνα, Γαρεφαλάκης Γιώργης από το Χαμέζι Σητείας και Παπαδάκης Μιχάλης από τα Καπετανιανά  Στο τέλος Νοεμβρίου αναχώρησαν για την Αίγυπτο και οι, Μενέλαος Ξυλούρης, ο γιατρός Αλέκος Ιερωνυμίδης και ο παπάς Γιώργης Βεργετάκης. . Όλοι εκπαιδεύτηκαν στη σχολή κομάντος. Το τρίτο 10/ήμερο του Οκτωβρίου 1943 ο Σατανάς αφήνει την τελευταία του πνοή στην Αλεξάνδρεια

Αξίζει να αναφερθώ στη συμμετοχή της ομάδας σε επιχείρηση διαφορετική από εκείνες των ανταρτών του βουνού. Αρχές Απριλίου του 1944 στασίασαν τα πληρώματα του Ελληνικού στόλου στην Αλεξάνδρεια. Σε μια κρίσιμη καμπή του Εθνικού αγώνα και υπό τον άμεσο κίνδυνο βομβαρδισμού και βύθισης του Ελληνικού στόλου κατ’ εντολή του Cunningham Ναυάρχου Στόλου Ανατολικής Μεσογείου ο Σοφοκλής Βενιζέλος ως Πρωθυπουργός και ο Ναύαρχος Πέτρος Βούλγαρης ως Αρχηγός Ναυτικού επέτυχαν την επίλυση της στάσης με Ελληνικά στρατιωτικά τμήματα. Οι άνδρες της ομάδας Σατανά εκλήθησαν από το Σοφοκλή Βενιζέλο και εντάχθηκαν στις δυνάμεις ανακατάληψης των πλοίων. Η επιχείρηση έγινε Σάββατο 22 προς Κυριακή 23 Απριλίου 1944. Στις 10 πρωινή ώρα της 23 Απριλίου 1944 ο Ναύαρχος Βούλγαρης υψώνει εκ νέου τη σημαία του Αρχηγού Στόλου επί του πολεμικού πλοίου «Σαχτούρη».

Οι έξι άνδρες της ομάδας Σατανά, Ανδρεαδάκης Γιάννης, Βιδάκης Νικόλαος, Γιανναδάκης Χαράλαμπος, Δομαλάκης Αντώνης, Δομαλάκης Δημήτρης και Ξυλούρης Μενέλαος, επέστρεψαν στην Κρήτη στις 10 Μαίου 1944 και μαζί με τους υπολοίπους συνέχισαν τον αγώνα, με πνεύμα συναίνεσης γιατί δέχτηκαν όλοι το θεσμό της συναρχηγείας.

Είχαν τον πλήρη έλεγχο της περιοχής μεταξύ Κρουσώνα και Ανωγείων, έλαβαν μέρος και σε μάχες κοντά στο Ηράκλειο όπως στα γιοφυράκια, σταυρωμένου  στο μεγάλο σαμποτάζ των αποθηκών καυσίμου της Σίβας, σε σαμποτάζ καταστροφής καλωδίων τηλεπικοινωνιών και μετά τον πόλεμο αμέσως εκλήθησαν να συμβάλλουν στη εδραίωση της τάξης στη πόλη του Ηρακλείου υπό τας διαταγάς του Συνταγματάρχου Ανδρέα Νάθενα.

Το 1942 κυκλοφόρησε από τη Γερμανική προπαγάνδα ένα βιβλίο και διανεμήθηκε στους επιτελείς Γερμανούς αξιωματικούς,  με ειδική αναφορά στο Αντώνη Γρηγοράκη –Σατανά και στο Pedlembury .

Απόσπασμα από το βιβλίο του Γερμανού  συγγραφέα HEINZ HUNGER ERNST ERICH STRASSI που  κυκλοφόρησε το 1942, KAMPF UND INTRIGE UM GRIECHENLAND (σελ. 274 επ.)

«Ο Pendlebury έκανε την στρατολόγηση του ανάμεσα σε σκοτεινά στοιχεία του λιμανιού και σε βίαιους νταήδες της υπαίθρου προκειμένου να σχηματίσει σώμα επικεφαλής των ατάκτων ανά περιφέρεια τους οποίους αποκαλούσε «καπετάνιους» αναφορικά με τους πάλαι ποτέ αρχηγούς των Κρητικών επαναστάσεων εναντίων των Τούρκων. Ήταν πέρα για πέρα βίαιοι άνθρωποι, που δεν δίσταζαν να εφαρμόσουν κάθε μορφή βίας. Ο ίδιος ο Pendlebury δεν έτρεφε κανενός είδους ψευδαισθήσεις για την ηθική ποιότητα της ομάδος του την οποία είχε χαρακτηρίσει σαν σχολή συμμοριτών (gangster). Από τους 15 καπετάνιους που είχε υπό των διαταγών του, οι 12 είχαν την χειρότερη φήμη. Ήταν λιμενεργάτες, ναυτικοί, μετανάστες από την Τουρκία (μ/σιάτες), έμποροι ναρκωτικών και μερικοί χωριάτες. Ένας από αυτούς που κατείχε προνομιακή θέση και λέγονταν Γρηγοράκης, έφερε λόγω της κτηνωδίας του το προσωνύμιο  «Σατανάς». Κατάγονταν από το χωριό Κρουσσώνα. Ο Pendlebury  θα συναποφασίσει με την φρουρά του για τις λεπτομέρειες περί εξοπλισμού και οργάνωσης της, που είναι παρόμοια με αυτήν του βρετανικού σώματος εθελοντών και με αυτήν στο εξής θα εξουσιάζει και θα τρομοκρατεί τους κατοίκους του νησιού. Εκτός αυτών, ο Pendlebury  διατηρεί ακόμα ένα ασκέρι από περίπου 80 πληρωμένους Κρητικούς καταδότες, οι οποίοι διαδίδοντας ψευδή συνθήματα και αποτρόπαιες φήμες υπέθαλπαν και συντηρούσαν μίσος εναντίον Γερμανίας και Ιταλίας. Έπειτα από 7μηνη δραστηριότητα γράφει στην σύζυγό του με εμφανή ικανοποίηση»:(Φωτογραφία Σατανά και Pendlebury  ).

: «Το κακό πνεύμα της Κρήτης Mr. John Pendlebury, αρχαιολόγος και πράκτορας της Secret Service, που οργάνωσε τον άτακτο πόλεμο εναντίον των αλεξιπτωτιστών μας. Προτιμούσε να φοράει Κρητική παραδοσιακή στολή. Και δίπλα το δεξί του χέρι, ένας από τους καπετάνιους του ο οποίος λόγω της κτηνωδίας του προσονομάζουνταν Σατανάς».

Ο Αντώνης Γρηγοράκης – Σατανάς τιμήθηκε με τον ανώτατο τίτλο του επίτιμου μέλους του Εξόχου Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Με τον ίδιο τίτλο τιμήθηκαν ο Ηγούμενος της Μονής Πρέβελη Αγαθάγγελος Λαγουβάρδος, ο Καπετάν Πέτρακας, ο Γιώργης Ψυχουντάκης και ο Παύλος Γύπαρης.

Όλοι οι αγώνες του Κρουσώνα με Αρχηγό τον Αντώνη Γρηγοράκη – Σατανά δεν άφησαν ανεπηρέαστο το Βαγγέλη Καλλέργη από την Πλώρα Μεσσαράς ο οποίος ως νέος Βιτσέντζος Κορνάρος έγραψε στης 18-12-1944 σε έμετρο την Ιστορία του τόπου μας, και αναφέρει όλους εκείνους που θυσίασαν τη ζωή τους.

O Patrick Lee Fermor σε ομιλία του στις 21 Μαίου 2001 στο Ηράκλειο για τον John Pedlembury χαρακτηρίζει το Σατανά ως ένα βετεράνο παλιό πολεμιστή και φυσικό Αρχηγό των Βουνών και συνεχίζει: «αυτός ο καπετάνιος φαίνεται, κοιτάζοντας στο παρελθόν, ότι αντιπροσωπεύει το εσώτατο πνεύμα της Κρήτης. Έκτοτε για μένα οι δύο άνδρες (Πετλέμπουρυ – Σατανάς) ήταν το σύμβολο φιλίας στα όπλα, που έφερε τα δύο έθνη μαζί τόσο κοντά και τα έκανε να νιώθουν, πέρα από οτιδήποτε, ότι αυτή η περίοδος της απόγνωσης θα τελείωνε κατά τον ένα ή άλλο τρόπο ενάντια σε όλες τις ανισότητες στη ΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, για την οποία όλοι είχαμε πολεμήσει».

Ακουμπούμε με ευλάβεια στη μνήμη των ηρώων μας και γινόμαστε  αχθοφόροι για τη μεταφορά  στις επόμενες γενιές αυτού του Ιστορικού μεγαλείου. Οφείλουμε  να διαφυλάξουμε αρχές και αξίες πάνω στις οποίες μπορούμε να δημιουργούμε και να κτίζουμε σ’ αυτό το τόπο που χάριν στις θυσίες των ηρώων που τιμούμε  έχομε το προνόμιο να ζούμε κάτω από την ομπρέλα της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας.